Signaalwoorden bij begrijpend lezen

Wat zijn signaalwoorden en waarom moet je ze kennen?

Signaalwoorden lijken een ondergeschoven kindje te zijn in het basisonderwijs. Zelden kom ik op een school waar de leerkracht met nadruk de signaalwoorden in een tekst benoemt. En dat is jammer, want signaalwoorden herkennen is een belangrijke vaardigheid bij het leren lezen en het vertalen van letters naar begrip. Wat zijn die signaalwoorden nu precies, hoe vindt je een signaalwoord in de tekst en waarom vind ik dat iedere leerkracht er aandacht aan zou moeten geven?

 

Signaalwoorden

Laten we beginnen met uitleggen wat signaalwoorden nu precies zijn. Een signaalwoord geeft een tekstverband aan en helpt om een tekst beter te begrijpen. Als je signaalwoorden voor voorbeelden herkent, weet je dat de schrijver je op een bepaald moment een voorbeeld aan het geven is. Hetzelfde geldt voor een tegenstelling. Door woorden als “tegenover”, “tegenstelling”, maar ook “echter” en “maar” te herkennen, kun je aangeven dat een schrijver een tegenstelling aan het geven is.

Het belangrijkste doel van signaalwoorden is je er alert op maken dat er iets staat te gebeuren. Er is een hele rits aan mogelijkheden wat signaalwoorden betreft. Een paar voorbeelden van categorieën waarin signaalwoorden worden gebruikt zijn: voorbeelden, tegenstellingen, opsommingen, samenvattingen, vergelijkingen en conclusies.

De website begrijpendlezenoefenen.nl gaat overigens dieper in op de betekenis van signaalwoorden.

 

Iedere categorie zijn eigen signaalwoorden

Het scheelt dat elke categorie op deze manier zijn eigen signaalwoorden heeft. Zo weet je als lezer wat er op je af gaat komen en dat helpt je als lezer om beter over een tekst na te denken, een standpunt in te nemen of een mening te vormen.

Doordat alle categorieën hun eigen signaalwoorden hebben, is het slechts een kwestie van oefenen en trainen om die signaalwoorden duidelijk te hebben. Ik weet namelijk zeker dat kinderen veel beter worden in begrijpend lezen als ze de kans krijgen om signaalwoorden eigen te maken!

Hieronder som ik een veel gebruikte signaalwoorden per categorie op.

Signaalwoorden
Overzicht van signaalwoorden per categorie.

 

Taalmethodes, begrijpend lezen en signaalwoorden

Hoe kun je bewust worden van signaalwoorden? Beter nog: hoe kun je kinderen leren bewust naar signaalwoorden te kijken?

De grote bottleneck zit hem wat signaalwoorden betreft in de taalmethodes en de beperkte mate waarin het vak begrijpend lezen daarin voorkomt. Ik doe mijn beklag er zo’n beetje overal over, maar ik vind het heel vreemd dat een vak dat zo belangrijk wordt gemaakt (begrijpend lezen wordt tweemaal per jaar op de Cito-toetsen getoetst in een driedelige toets!) zo’n klein podium krijgt in een taalmethode.

Voor je beeldvorming: een gemiddelde taalmethode besteed van de tijd 1/5 aan woordenschat (naar keuze van de school overigens ook een Cito-toets), 1/5 aan spreken en luisteren, 1/5 aan stellen, 1/5 aan presenteren en 1/5 aan tekstbegrip. Tekstbegrip is begrijpend lezen, maar wordt dus nauwelijks gegeven. Gekker vind ik het dat voor spreken en luisteren, stellen én presenteren geen enkele Cito-toets is. Kinderen hoeven dat kennelijk niet te laten zien!

 

Advies aan leerkrachten: oefen signaalwoorden

Mijn advies aan leerkrachten die ik bezoek, maar ook aan leerkrachten die dit artikel onder ogen krijgen, is om aan de slag te gaan met signaalwoorden. Doe er zoveel mogelijk mee en gun je leerlingen de wetenschap wat die signaalwoorden zijn en hoe signaalwoorden helpen een tekst beter te begrijpen. Een goede uitleg vind je hier, inclusief spiekbriefjes. Het hoeft niet moeilijk te zijn om signaalwoorden aan kinderen aan te leren (net als het niet moeilijk hoeft te zijn om begrijpend lezen naar een hoger level te tillen).

 

Conclusie

Signaalwoorden vormen een belangrijke pijler binnen het begrijpend lezen. Ze helpen een tekst beter te begrijpen, de strekking beter onder woorden te kunnen brengen en ze zorgen ervoor dat je sneller verbanden kunt leggen. Je kunt sneller in een tekst schakelen als je weet wat signaalwoorden zijn en welke signaalwoorden waarvoor staan. Door hier meer aandacht aan te geven dan de lesmethodes voor taal momenteel geven, kun je je leerlingen oprecht helpen. Geloof je me niet? Probeer het eens een paar weken uit en zie wat er verandert op de Cito-toetsen voor begrijpend lezen als kinderen bekend raken met signaalwoorden.